Nhằm nâng cao cơ hội sống và phục hồi chức năng thần kinh cho trẻ trong các tình huống nguy kịch liên quan đến thiếu oxy não, Khoa Nhi – Bệnh viện Đa khoa Khánh Hòa đã triển khai kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy bằng máy trong hơn 2 năm qua.
Qua quá trình áp dụng thực tế, kỹ thuật bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt trên nhóm trẻ bị tổn thương não do ngạt sơ sinh (HIE) – đây là chỉ định trọng tâm. Ngoài ra, kỹ thuật còn được áp dụng trong một số trường hợp khác như đuối nước, sau hồi sức ngưng tuần hoàn hô hấp khi có chỉ định.
Hạ thân nhiệt chỉ huy bằng máy là gì?
Hạ thân nhiệt chỉ huy (hay còn gọi là Hạ thân nhiệt điều trị – Therapeutic Hypothermia) là phương pháp hồi sức hiện đại. Trong đó, thân nhiệt bệnh nhi được chủ động hạ xuống mức 33–34°C bằng hệ thống máy kiểm soát nhiệt độ chuyên dụng.
19 Yersin phường Nha Trang - Khánh Hòa
Điện thoại: 0258 3822 175
Hệ thống máy sẽ theo dõi liên tục và điều chỉnh tự động thân nhiệt qua 3 giai đoạn: Làm lạnh – Duy trì – Làm ấm, đảm bảo sự chính xác và an toàn tuyệt đối cho bệnh nhi.
Lịch sử phát triển và cơ sở khoa học
Trước năm 2000, nhiều nghiên cứu trên động vật đã cho thấy giảm thân nhiệt giúp bảo vệ tế bào não khỏi tình trạng thiếu oxy – thiếu máu. Tuy nhiên, các ứng dụng lâm sàng ở người thời điểm này còn rời rạc và chưa được chuẩn hóa.
Giai đoạn 2005–2010: Kỷ nguyên chứng cứ mạnh
Các thử nghiệm lâm sàng lớn trên thế giới đã chứng minh hiệu quả rõ rệt của phương pháp này:
- CoolCap Trial (2005): Thử nghiệm RCT đầu tiên dùng làm lạnh chọn lọc đầu. Kết quả cho thấy giảm tử vong hoặc di chứng nặng ở trẻ HIE trung bình – nặng.
- NICHD Neonatal Research Network Trial (2005): Áp dụng làm lạnh toàn thân 33.5°C trong 72 giờ. Kết quả giúp giảm 24% nguy cơ tử vong hoặc di chứng thần kinh.
- TOBY Trial (2009): Thử nghiệm lớn tại Châu Âu khẳng định lợi ích của phương pháp làm lạnh toàn thân.
Từ các kết quả trên, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), Hội đồng Liên lạc Quốc tế về Hồi sức (ILCOR) và Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) đã chính thức khuyến cáo sử dụng hạ thân nhiệt chỉ huy cho trẻ ≥ 36 tuần có HIE mức trung bình – nặng.
Hiện nay (2020–2024), nhiều nước đã mở rộng triển khai đến tuyến tỉnh với các dòng máy hiện đại (CoolCap, CritiCool, Tecotherm Neo…). Các bằng chứng y khoa đều khẳng định: Điều trị phải bắt đầu trong 6 giờ đầu sau sinh để đạt hiệu quả tối ưu.
Cơ chế bảo vệ não của phương pháp
Kỹ thuật hạ thân nhiệt bằng máy mang lại những tác động tích cực sau:
- Giảm chuyển hóa cơ thể, đưa trẻ vào trạng thái tương tự “ngủ đông”.
- Giảm nhu cầu tiêu thụ oxy của tế bào.
- Cải thiện tình trạng thiếu máu và thiếu oxy.
- Giảm sản sinh các gốc oxy hóa tự do, từ đó bảo vệ tế bào não và các mô cơ quan.
Nhờ cơ chế này, tế bào não được hồi phục tốt hơn, giảm thiểu di chứng thần kinh và tăng cơ hội sống khỏe mạnh cho trẻ.
Đối tượng chỉ định điều trị
Nhóm ưu tiên và mang lại hiệu quả cao nhất là trẻ ngạt sơ sinh gây tổn thương não (HIE: Hypoxic Ischemic Encephalopathy).
Đây là bệnh não thiếu máu cục bộ – thiếu oxy, một trạng thái thần kinh bất thường do giảm dòng máu liên quan đến biến cố lúc sinh. Bệnh biểu hiện bằng rối loạn hô hấp, trương lực cơ, thay đổi tri giác và có thể xuất hiện co giật.
Quy trình thực hiện tại Khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa Khánh Hòa
Khoa Nhi đã chủ động học tập, làm chủ kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy, xây dựng quy trình chuẩn hóa kết hợp đồng bộ các biện pháp hồi sức chuyên sâu.
1. Tiêu chuẩn chỉ định làm lạnh
Kỹ thuật được thực hiện khi trẻ có đủ 3 tiêu chuẩn sau:
- Tuổi thai và cân nặng: Trẻ ≥ 35 tuần tuổi thai, cân nặng ≥ 1800 gram và trước 6 giờ tuổi.
- Có bằng chứng ngạt sau sinh (Có ≥ 1 trong các điểm sau):
- Khí máu động mạch: pH ≤ 7 hoặc BE ≥ -16 mEq/l.
- Chỉ số APGAR ≤ 5 trong vòng ≥ 10 phút sau sinh.
- Cần được hồi sức tại phòng sinh (bóp bóng hoặc đặt nội khí quản ≥ 10 phút).
- Tiền sử biến cố chu sinh cấp tính (nhau bong non, sa dây rốn, suy tim thai nghiêm trọng, vỡ tử cung…).
- Tình trạng bệnh lý (HIE): Bệnh não thiếu máu cục bộ thiếu oxy mức độ trung bình – nặng, được xác định khi có co giật hoặc có ít nhất 3 trong 6 dấu hiệu của phân độ theo thang điểm Sarnat cải tiến.
2. Quy trình làm lạnh toàn thân
Trong quá trình điều trị, trẻ được chăm sóc toàn diện qua các bước:
- Làm lạnh: Đặt trẻ trên nệm lạnh, mở máy và cài đặt duy trì nhiệt độ trung tâm 33 – 34°C trong 72 giờ. Mục tiêu là đảm bảo trạng thái chuyển hóa thấp nhưng an toàn.
- Tái ấm: Thực hiện tái ấm chủ động 0,25 – 0,5°C/giờ cho đến khi đạt nhiệt độ sinh lý (trong khoảng 6-7 giờ) để tránh sốc chuyển hóa và biến chứng tuần hoàn.
- Hồi sức tích cực: Kết hợp các kỹ thuật chuyên sâu và theo dõi liên tục:
- Hỗ trợ hô hấp (thở oxy, thở máy không xâm lấn hoặc xâm lấn).
- Hỗ trợ tuần hoàn (đảm bảo nhịp tim, huyết áp ổn định).
- Điều trị co giật, an thần.
- Điều chỉnh toan chuyển hóa, điện giải, rối loạn đông máu.
- Đảm bảo dinh dưỡng tối ưu.
Hiệu quả thực tế ghi nhận
Thời gian qua, Khoa Nhi – Bệnh viện Đa khoa Khánh Hòa đã thực hiện kỹ thuật hạ thân nhiệt chỉ huy cho khoảng 20 trường hợp bệnh nhi. Kết quả thu được rất khả quan:
- Tăng đáng kể tỷ lệ cứu sống các trẻ sơ sinh bị HIE.
- Tăng tỷ lệ trẻ HIE phục hồi tốt về chức năng thần kinh.
- Giảm thiểu tỷ lệ di chứng nặng nề như bại não, động kinh và chậm phát triển tâm vận động.
Trẻ sau khi kết thúc liệu trình điều trị sẽ tiếp tục được theo dõi sự phát triển thần kinh lâu dài tại Khoa để đánh giá toàn diện kết quả phục hồi.
BS. Phạm Tiến Tài – Khoa Nhi
