Thuyên tắc ối là một bệnh lý của sản khoa rất hiếm gặp với suất độ rất thấp , thay đổi từ 1/8000 đến 1/80000 thai kỳ. tuy hiếm gặp nhưng khoảng 80-90% trường hợp mắc phải đều dẫn đến tử vong.
Bệnh này xảy ra khi nước ối , tế bào thai nhi, chất gây, tóc hoặc các mảnh tổ chức khác của thai lọt vào hệ tuần hoàn của mẹ gây ra suy hô hấp tuần hoàn cấp tính và tử vong. Bệnh phát triển trên nền tảng có lổ rách màng ối và màng đệm, các tĩnh mạch tử cung hay cổ tử cung hở ra và áp lực buồng tử cung đủ mạnh để đẩy nước ối vào tĩnh mạch. Nhau bong ở bờ, tổn thương tử cung hay cổ tử cung tạo nên ngõ vào tuần hoàn của mẹ.
Trong trường hợp điển hình, sản phụ đang chuyển dạ đột ngột xuất hiện dấu hiệu suy hô hấp, tím tái và trụy tuần hoàn. Hơn 50% sản phụ tử vong ngay trong giờ đầu sau khi xuất hiện triệu chứng. Nếu sản phụ không chết ngay, sự chảy máu trầm trọng kèm theo rối loạn đông máu nặng như đông máu rải rác trong lòng mạch máu sẽ xuất hiện sớm sau đó, chảy máu từ đường sinh dục và các vị trí tổn thương khác như vết khâu ,vết tiêm chích…Trong một số rất ít trường hợp, trụy tuần hoàn và các dấu hiệu khác của thuyên tắc ối có thể xuất hiện sau sẩy thai 3 tháng giữa thai kỳ, chấn thương bụng, bấm ối hay vỡ ối tự nhiên, sau sanh ngã âm đạo, sau mổ lấy thai hoặc 48 giờ sau sanh. Nếu sản phụ có cơ may sống sót ( khoảng 15% trường hợp) sẽ có những di chứng thần kinh nặng nề sau đó.
Chẩn đoán xác định thuyên tắc ối dựa vào giải phẩu tử thi tìm thấy các thành phần của nước ối trong các mạch máu phổi của người bệnh (chiếm 80% trường hợp), tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng được giải phẩu tử thi để chẩn đoán xác định nguyên nhân . Vì vậy chẩn đoán thuyên tắc ối thường dựa trên bệnh cảnh lâm sàng kịch tính với những dấu hiệu đặc trưng là tụt huyết áp đột ngột, thiếu oxy nghiêm trọng đưa đến tím tái và rối loạn đông máu, chảy máu.
Tử vong đột ngột trên một thai phụ khỏe mạnh vừa là một cú sốc đối với người làm công tác sản khoa, vừa là sự mất mát không gì bù đắp được đối với người thân khiến họ khó có thể chấp nhận sự thật.
Trong các nghiên cứu gần đây cho thấy thuyên tắc ối xảy ra ở 41% sản phụ có tiền căn dị ứng và thường xảy ra ở thai nhi nam nhiều hơn , bệnh có thể xảy ra ở những thai phụ lớn tuổi, con rạ, cơn go tử cung có cường độ mạnh (sinh lý hay sử dụng thuốc giục sinh). Ngoài ra các yếu tố khác như chuyển dạ quá nhanh hay khó khăn,thai to, chấn thương bụng, mổ lấy thai, vỡ tử cung, nhau bong non ,nhau cài răng lược, ối vỡ, chọc dò ối, truyền ối, thai chết lưu hay thai suy đều có liên quan tới tăng nguy cơ của bệnh này. Bản chất của bệnh này là một quá trình choáng phản vệ do kháng nguyên từ thai vào hệ tuần hoàn mẹ kích thích phản ứng phản vệ của cơ thể mẹ, việc điều trị chỉ mang tính chất hổ trợ và tiên lượng xấu.
Chẩn đoán căn bản dựa vào các đặc tính lâm sàng hạ oxy đột ngột cấp, nỗi vân tím toàn thân, hạ huyết áp cấp, ngưng tim, choáng và có rối loạn đông máu mà không thể xếp vào một nguyên nhân nào khác.
Việc điều trị cần phải hết sức nhanh chóng, tức thời và chính xác bao gồm thở oxy nồng độ cao, hồi sức chống sốc tích cực và mổ lấy thai càng nhanh càng tốt. sau mổ lấy thai cũng phải tiếp tục hồi sức tích cực và theo dõi sát diễn biến. Nhiều tác giả đề nghị mổ lấy thai ngay khi có thể, trước hết là để cứu thai nhi, sau đó để dể dàng hơn trong việc tái lập cân bằng huyết động. khi mổ lấy thai có thể thắt động mạch tử cung 2 bên hoặc cắt tử cung bán phần để cầm máu.
Vì tính chất cực kỳ khẩn cấp của việc điều trị nên các thầy thuốc thường không kịp giải thích với thân nhân của sản phụ những điều gì đã diễn ra trong khoảnh khắc ấy. Vấn đề giải thích cho gia đình chỉ có thể thực hiện được sau khi đã qua giai đoạn cấp cứu và lúc này sản phụ có thể đã tử vong.
Mặc dù có những nổ lực rất lớn của ngành hồi sức cấp cứu và ngành sản phụ khoa nhưng tỷ lệ tử vong của sản phụ khi mắc bệnh lý này vẫn còn rất cao kể cả ở các nước có nền y học tiên tiến. Những nghiên cứu ở thời điểm hiện tại trên bệnh lý này cho phép kết luận rằng: Thuyên tắc ối là một biến chứng sản khoa hết sức nguy hiểm. Tỉ lệ tử vong cao. Không thể đoán trước và cũng không thể dự phòng.
Hằng năm, khoa sản bệnh viện tỉnh Khánh Hòa tiếp nhận khoảng 6000 -8000 sản phụ vào sinh, trong đó bao gồm cả mổ lấy thai và sinh khó. Vì vậy những rủi ro, biến chứng trong sản khoa thật khó tránh khỏi đặc biệt là biến chứng thuyên tắc ối gây chết người. Lãnh đạo khoa sản cùng với ban Giám đốc bệnh viện không ngừng đôn đốc,tăng cường giám sát chặc chẻ về công tác quản lý, công tác chuyên môn, phòng tránh 5 tai biến sản khoa rất hiệu quả. Tuy nhiên biến chứng thuyên tắc ối như đã nói trên do tính chất hội chứng diễn biến quá đột ngột, bất ngờ, không đoán trước và không dự phòng được nên cứ vài năm một lần bệnh lại xuất hiện dẫn đến hậu quả tử vong mẹ hoặc cả mẹ và con gây bức xúc cho gia đình người bệnh và tạo dư luận không tốt trong xã hội.
Đối với các bác sĩ sản khoa và nữ hộ sinh, thuyên tắc ối là cơn ác mộng, là nỗi ám ảnh trong cuộc đời và sự nghiệp của họ nếu không may bị trực tiếp chứng kiến.
BS TRẦN THỊ THÚY NGA
Theo tài liệu
